Wybrane festiwale i nagrody / Selected festivals and awards: 2023 – Filmfest München: Nagroda FIPRESCI / Filmfest München: FIPRESCI Award; 2021 – MFF Doc Lisboa / Doc Lisboa IFF

Wielowątkowy portret pisarki i feministki Elfriede Jelinek, która w 2004 roku otrzymała Nagrodę Nobla za „ za muzyczny przepływ głosów i kontrgłosów w powieściach i sztukach teatralnych, które ujawniają z wyjątkową językową pasją absurdalność i imperatywność społecznych stereotypów”. Cytowane w filmie fragmenty literackiej twórczości autorki „ Pianiski”, której wznowienie w druku ukazało się na polskim rynku księgarskim na początku tego roku, wraz z bogato wykorzystanymi archiwalnymi nagraniami dokumentującymi jej życie i historię Austrii na przestrzeni lat, stanowią o wyjątkowości tego filmowego doświadczenia.
W jednej z przywołanych w filmie wypowiedzi Jelinek mówi o swojej twórczości w kontekście wczesnych wierszy, na które językowo wpływ miała również Grupa Wiedeńska i późne post-dadaistyczne gry językowe: „ To był wtedy dość wywrotowy akt, robienie sztuki politycznej, tylko że ja zawsze od samego początku, ponieważ wywodzę się z literatury eksperymentalnej... starałam się łączyć treści polityczne z nowymi formami estetycznymi”.

Film odsyła między to takich wydarzeń w historii Austrii jak masakra w Rechnitz w 1945, w której zamordowano zostało 200 Żydów w przeddzień wkroczenia do miasta Armii Czerwonej, i zmowy milczenia dotyczącej tamtych wydarzeń, oraz zamachu na czterech Romów w Oberwart in 1995 roku, który Noblistka przywołuje w dramcie „ Stecken, Stab und Stangl”. Jelinek w swojej twórczości obok wątków feministycznych równolegle dokonuje nieustannego rozrachunku z faszyzmem. Film obrazuje, jak te cechy jej twórczości wiązały się trudnym jej odbiorem w Austrii, gdzie oskarżana była o działalność antynarodową.
„Naprawdę wszystko zostało już powiedziane” – stwierdza cytowana pod koniec filmu Jelinek. Autorka nie pojawia się już publicznie. Zdecydowała się nie wyjaśniać więcej swojej twórczości. Film Claudii Müller – właśnie dzięki skupieniu na języku literatury tworzonej przez Noblistkę –umożliwia kontemplację i zrozumienie jej twórczości.

Jelinek is shown on the move, in Vienna and other cities, in different decades. The journey begins with the Nobel Prize – Jelinek was the first Austrian to receive the Nobel Prize in Literature – and works its way along specific themes that characterize the author’s work. The range of the material is astonishing and manages to surprise again and again with something hitherto unknown. They are images that offer resistance to the public image that is determined by a very different set of attributes. Texts read off-screen (by Stefanie Reinsperger and Sandra Hüller, among others) and material relating to dramatic events in contemporary Austrian history (such as the assassination of four Roma in Oberwart in 1995 and the massacre in Rechnitz in March 1945) complement the multi-layered collage of historical and contemporary materials.    

“... Everything has really been said,” Jelinek states towards the end. The author no longer appears in public nor explains anything. While Claudia Müller concentrates entirely on Jelinek’s work and thus her language, Müller’s film now gives us the opportunity to see – and to understand beyond one-dimensional casualities. (Sylvia Szely)